Lá tía tô từ lâu đã được biết đến như một loại thảo dược tự nhiên quý giá với nhiều lợi ích sức khỏe. Không chỉ hỗ trợ điều trị cảm lạnh, hen suyễn, mà còn có tác dụng ngăn ngừa ung thư, giảm căng thẳng và cải thiện tiêu hóa. Hãy cùng chuyên mục Sức khỏe dinh dưỡng của KHOEPLUS24H tìm hiểu chi tiết về công dụng của lá tía tô!
Lá tía tô là gì?
Lá tía tô (tên khoa học: Perilla frutescens) là một loại thảo mộc phổ biến trong ẩm thực và y học dân gian của nhiều nước châu Á, đặc biệt là Việt Nam. Lá tía tô có hương vị cay nhẹ, mùi thơm đặc trưng, với mặt dưới của lá thường có màu tím hoặc đôi khi là màu xanh tím. Không chỉ là một loại gia vị quen thuộc, lá tía tô còn có nhiều tác dụng trong việc chữa bệnh nhờ các thành phần dinh dưỡng và hoạt chất quý.
Lá tía tô có bao nhiêu loại?
Lá tía tô thuộc họ Hoa môi (Lamiaceae), với các loại phổ biến dựa trên màu sắc và hình dáng lá. Một số loại tía tô bao gồm:
- Perilla frutescens var. Purpurascens: Lá màu đỏ ở cả hai mặt, bề mặt phẳng.
- Perilla frutescens var. Crispa: Lá màu đỏ ở cả hai mặt, bề mặt xù xì.
- Perilla frutescens var. Viridis: Lá màu xanh ở cả hai mặt, bề mặt phẳng.
- Perilla frutescens var. Discolor: Mặt trên lá xanh, mặt dưới tím đỏ.
- Perilla frutescens var. Rosea: Lá có màu xanh và đỏ xen kẽ, bề mặt phẳng.
Ở Việt Nam, có hai loại tía tô phổ biến:
- Tía tô lá phẳng, màu tím nhạt: Ít thơm hơn, được sử dụng làm gia vị và thuốc.
- Tía tô lá quăn, màu tím sẫm: Hương thơm đậm hơn, giá trị sử dụng cao hơn.
Đặc tính tía tô trong Đông y
Trong Đông y, tía tô được sử dụng với nhiều công dụng khác nhau từ lá, cành, quả, và rễ. Mỗi bộ phận của cây đều mang lại lợi ích riêng:
Lá tía tô (Tô diệp):
+ Dược tính: Lá tía tô có mùi thơm, vị cay, tính ấm, không độc. Được dùng để chữa cảm lạnh, cảm cúm, ho, đau bụng, tiêu chảy.
+ Cách dùng: Lá già được thu hoạch, sấy nhẹ hoặc phơi khô ở nơi thoáng mát để giữ màu và hương vị.
Cành cây tía tô (Tô ngạnh):
+ Dược tính: Cành cây có tác dụng chữa động thai, băng huyết, suy nhược thần kinh.
+ Cách dùng: Thân và cành chính được thu hoạch, cắt thành đoạn nhỏ, phơi hoặc sấy khô.
Quả cây tía tô (Tô tử):
+ Dược tính: Quả tía tô giúp chữa ho có đờm, ho hen lâu ngày, viêm phổi.
+ Cách dùng: Quả được thu hoạch từ cây tía tô chưa hái lá hoặc từ cây trồng để lấy quả, sau đó được sấy hoặc phơi khô.
Rễ cây tía tô (Tô căn):
+ Dược tính: Rễ cây giúp điều trị tiêu chảy, giảm bầm máu, giảm sưng tấy.
+ Cách dùng: Rễ được cắt riêng sau khi thu hoạch thân cành, đem thái nhỏ và phơi khô.
Lá tía tô bao nhiêu tiền?
Giá lá tía tô trên thị trường dao động tùy thuộc vào loại và khu vực bán, trung bình từ 30.000 – 50.000 VND/kg. Lá tía tô tươi có giá thấp hơn so với các sản phẩm khô hoặc chế biến. Đối với tía tô khô hoặc tía tô làm thuốc, giá có thể cao hơn, khoảng 100.000 – 150.000 VND/kg.
Mua lá tía tô ở đâu?
Lá tía tô có thể mua tại các chợ, siêu thị, và cửa hàng rau quả trên toàn quốc. Đối với sản phẩm tía tô khô hoặc tía tô dùng làm dược liệu, người tiêu dùng có thể mua tại các tiệm thuốc Đông y, các trang thương mại điện tử hoặc những cửa hàng chuyên cung cấp dược liệu. Ngoài ra, một số cửa hàng chuyên bán thực phẩm sạch cũng có bán các sản phẩm từ tía tô.
Tía tô không chỉ là một loại thảo mộc quen thuộc trong ẩm thực mà còn mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, được Đông y coi trọng và sử dụng rộng rãi trong điều trị nhiều bệnh lý.
Thành phần dinh dưỡng trong 100g lá tía tô
Các chất dinh dưỡng thiết yếu, khoáng chất và vitamin trong 100gr lá tía tô có giá trị như sau:
- Calo: 25 kcal – Cung cấp mức năng lượng thấp, phù hợp cho chế độ ăn kiêng.
- Protein: 2,9g – Hỗ trợ phát triển cơ bắp và duy trì hoạt động của các mô tế bào.
- Carbohydrate: 3,4g – Cung cấp năng lượng nhanh cho cơ thể hoạt động hàng ngày.
- Chất xơ: 3,6g – Tăng cường tiêu hóa, ngăn ngừa táo bón và hỗ trợ sức khỏe ruột.
- Caroten: 5520mcg – Chuyển hóa thành vitamin A, giúp bảo vệ mắt và tăng cường hệ miễn dịch.
- Vitamin C: 13mg – Tăng cường sức đề kháng, chống oxy hóa, giúp da khỏe mạnh.
- Canxi: 190mg – Hỗ trợ cấu trúc xương và răng, giảm nguy cơ loãng xương.
- Phốt pho: 18mg – Giúp phát triển và bảo vệ xương, hỗ trợ chuyển hóa năng lượng.
- Sắt: 3,2mg – Cải thiện sản xuất hemoglobin, ngăn ngừa thiếu máu.
- Natri: 3mg – Điều chỉnh áp lực máu, duy trì cân bằng chất lỏng trong cơ thể.
- Kali: 284mg – Cân bằng điện giải, hỗ trợ chức năng tim và thần kinh.
- Magie: 112mg – Hỗ trợ cơ và thần kinh, giảm căng thẳng và lo âu.
- Kẽm: 0,86mg – Tăng cường hệ miễn dịch, hỗ trợ quá trình chữa lành vết thương.
- Mangan: 0,73mg – Hỗ trợ chuyển hóa carbohydrate và bảo vệ cơ thể khỏi tổn thương oxy hóa.
- Đồng: 460mcg – Tham gia vào quá trình sản xuất hồng cầu và duy trì hệ miễn dịch khỏe mạnh.
Các hợp chất hoạt tính khác trong tía tô:
Glycoside, alkaloid, flavonoid, saponin, tannin, phytosterol, tocopherol, polyphenol, tinh dầu: Các chất này có tác dụng kháng viêm, chống oxy hóa, hỗ trợ điều trị một số bệnh lý mãn tính như tim mạch và ung thư.
Axit oleic, linoleic và linolenic (omega 9, 6, 3):
- Omega 3: Ngăn ngừa bệnh tim mạch, ung thư, và giảm viêm.
- Axit amin (arginin, histidin, leucin, lysin, valin): Giúp duy trì sức khỏe cơ thể và phát triển mô cơ.
Tác dụng của lá tía tô tốt với sức khỏe
Hỗ trợ trị hen suyễn
Lá tía tô chứa nhiều chất chống viêm và kháng histamin tự nhiên, giúp làm giảm viêm nhiễm và dị ứng, từ đó hỗ trợ điều trị các bệnh liên quan đến đường hô hấp như hen suyễn. Các hoạt chất này giúp làm dịu các cơn co thắt phế quản, giảm thiểu tình trạng khó thở và ho do hen suyễn gây ra. Ngoài ra, khả năng chống oxy hóa của lá tía tô còn giúp cải thiện chức năng phổi và tăng cường hệ miễn dịch.
Điều trị bệnh tiểu đường
Nghiên cứu khoa học đã chứng minh rằng các thành phần trong lá tía tô có khả năng kiểm soát lượng đường trong máu một cách hiệu quả. Bằng cách tăng cường độ nhạy insulin và hỗ trợ điều chỉnh sự chuyển hóa glucose, lá tía tô giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tiểu đường loại 2 và các biến chứng liên quan đến bệnh này. Việc sử dụng lá tía tô có thể giúp ổn định đường huyết, ngăn chặn tình trạng tăng đường huyết đột ngột sau bữa ăn.
Chống trầm cảm
Lá tía tô có tác dụng an thần nhẹ nhờ các hoạt chất giúp điều chỉnh hoạt động của hệ thần kinh, giảm căng thẳng và lo âu. Việc tiêu thụ lá tía tô có thể giúp cải thiện tâm trạng, hỗ trợ người dùng vượt qua các trạng thái căng thẳng kéo dài và giảm nguy cơ mắc các triệu chứng trầm cảm. Với tính chất an thần tự nhiên, lá tía tô được xem là một phương pháp hỗ trợ tốt trong điều trị các rối loạn tâm lý như lo âu và stress.
Chống ung thư
Các hợp chất chống oxy hóa có trong lá tía tô, như polyphenol và flavonoid, đã được nghiên cứu rộng rãi với tác dụng ngăn ngừa sự phát triển của tế bào ung thư. Những chất này có khả năng ức chế sự phân chia và phát triển của các tế bào ung thư, từ đó giảm thiểu nguy cơ mắc các loại ung thư như ung thư dạ dày, ung thư gan và phổi. Hơn nữa, lá tía tô còn giúp bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây hại từ môi trường bên ngoài nhờ khả năng tăng cường miễn dịch.
Chống oxy hóa cho cơ thể
Lá tía tô là một nguồn giàu chất chống oxy hóa, bao gồm flavonoid và anthocyanin, giúp trung hòa các gốc tự do có hại trong cơ thể. Gốc tự do là nguyên nhân chính dẫn đến quá trình lão hóa và các bệnh thoái hóa. Việc sử dụng lá tía tô giúp ngăn chặn quá trình oxy hóa, bảo vệ các tế bào khỏi sự tổn thương, từ đó ngăn ngừa lão hóa sớm và duy trì làn da, cơ thể luôn khỏe mạnh.
Cải thiện sức khỏe tim mạch
Lá tía tô chứa một lượng lớn axit béo omega-3, có tác dụng quan trọng trong việc giảm mức cholesterol xấu (LDL) trong máu và tăng mức cholesterol tốt (HDL). Điều này giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh về tim mạch như xơ vữa động mạch, cao huyết áp và đột quỵ. Omega-3 còn có tác dụng làm giảm viêm nhiễm và duy trì sự ổn định cho hệ tuần hoàn, từ đó bảo vệ sức khỏe của tim.
Hỗ trợ tiêu hóa
Lá tía tô có khả năng kích thích quá trình tiêu hóa, làm dịu các triệu chứng như đầy bụng, khó tiêu, và ợ hơi. Đồng thời, nó còn hỗ trợ trong việc điều trị các triệu chứng của hội chứng ruột kích thích (IBS) bằng cách giảm co thắt đường ruột và giúp hệ tiêu hóa hoạt động trơn tru hơn. Lá tía tô còn chứa các enzym hỗ trợ quá trình phân giải thức ăn, giúp hệ tiêu hóa hoạt động hiệu quả hơn.
Bảo vệ hệ thần kinh
Các chất chống oxy hóa trong lá tía tô không chỉ bảo vệ tế bào cơ thể mà còn giúp bảo vệ tế bào thần kinh khỏi tổn thương do quá trình oxy hóa. Điều này làm giảm nguy cơ mắc các bệnh thần kinh thoái hóa như Alzheimer và Parkinson, giúp duy trì trí nhớ và khả năng tư duy của con người khi về già. Việc bổ sung lá tía tô vào chế độ ăn uống có thể giúp cải thiện sức khỏe hệ thần kinh và duy trì sự linh hoạt của não bộ.
Ăn nhiều lá tía tô có tốt không?
Mặc dù lá tía tô có nhiều tác dụng tích cực cho sức khỏe, việc ăn quá nhiều có thể gây ra một số tác dụng phụ như rối loạn tiêu hóa, đặc biệt với những người có hệ tiêu hóa nhạy cảm. Do đó, nên sử dụng lá tía tô với liều lượng hợp lý, khoảng 10 – 15g mỗi ngày.
Những người không nên ăn lá tía tô
Người có tiền sử dị ứng
Lá tía tô, mặc dù có nhiều tác dụng tốt cho sức khỏe, nhưng vẫn có thể gây dị ứng ở một số người. Những người có cơ địa nhạy cảm hoặc đã từng bị dị ứng với các loại thảo dược hoặc cây cối khác cần cẩn trọng khi sử dụng lá tía tô.
Các triệu chứng dị ứng có thể bao gồm nổi mẩn đỏ, ngứa, sưng, hoặc nghiêm trọng hơn là khó thở và sốc phản vệ. Nếu đã có tiền sử dị ứng, bạn nên tránh ăn hoặc sử dụng lá tía tô, và nếu gặp bất kỳ dấu hiệu nào của phản ứng dị ứng, cần ngừng sử dụng ngay lập tức và đến gặp bác sĩ để được tư vấn.
Người đang dùng thuốc chống đông máu
Lá tía tô chứa nhiều vitamin K, một chất quan trọng trong quá trình đông máu. Đối với những người đang sử dụng thuốc chống đông máu, việc tiêu thụ quá nhiều thực phẩm giàu vitamin K có thể làm giảm hiệu quả của thuốc và tăng nguy cơ đông máu.
Điều này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của những người có các vấn đề về tuần hoàn, nguy cơ đột quỵ hoặc bệnh tim mạch. Nếu bạn đang dùng thuốc chống đông, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi bổ sung lá tía tô vào chế độ ăn uống của mình để đảm bảo an toàn.
Phụ nữ mang thai và cho con bú
Mặc dù lá tía tô có nhiều tác dụng dược lý, nhưng phụ nữ mang thai và cho con bú nên thận trọng khi sử dụng. Một số nghiên cứu cho rằng tiêu thụ quá nhiều lá tía tô có thể gây co bóp tử cung, dẫn đến nguy cơ sẩy thai hoặc sinh non. Vì vậy, phụ nữ mang thai chỉ nên sử dụng lá tía tô khi có sự chỉ định của bác sĩ.
Tương tự, đối với phụ nữ đang cho con bú, việc sử dụng thảo dược cũng cần được cân nhắc kỹ lưỡng để đảm bảo an toàn cho cả mẹ và bé. Việc tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng lá tía tô trong giai đoạn mang thai và cho con bú là cần thiết để tránh các tác dụng phụ không mong muốn.
Cách ăn lá tía tô tốt cho sức khỏe
Ăn sống
Lá tía tô là một loại rau thơm phổ biến và có thể ăn sống như rau gia vị. Lá tía tô thường được ăn kèm với các món nướng, lẩu hoặc các món cuốn như bánh tráng, nem cuốn.
Khi ăn sống, lá tía tô không chỉ giúp làm tăng hương vị của món ăn mà còn giữ nguyên vẹn các dưỡng chất quan trọng, đặc biệt là các vitamin, khoáng chất và chất chống oxy hóa. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn, lá tía tô nên được rửa sạch trước khi sử dụng để loại bỏ bụi bẩn và vi khuẩn.
Nấu canh
Lá tía tô cũng có thể được thêm vào các món canh. Món canh tía tô không chỉ giúp tăng hương vị đậm đà, mà còn mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, đặc biệt là trong việc giải cảm và hỗ trợ tiêu hóa.
Thường thì lá tía tô được cho vào ở bước cuối cùng của quá trình nấu để giữ được màu sắc tươi và dinh dưỡng tối đa. Món canh lá tía tô có thể nấu với cá, thịt, hoặc nấm, tạo nên một món ăn bổ dưỡng và dễ tiêu hóa, rất tốt cho những người bị cảm lạnh hay mệt mỏi.
Pha trà
Trà lá tía tô là một trong những cách sử dụng lá tía tô để hỗ trợ sức khỏe. Trà tía tô có tác dụng giải cảm, giảm đau đầu, và an thần nhẹ nhờ vào các thành phần kháng viêm và chống oxy hóa trong lá.
Để pha trà, người ta thường sử dụng lá tía tô tươi hoặc khô, hãm với nước nóng trong khoảng 5-10 phút là có thể uống được. Trà lá tía tô không chỉ giúp giải độc cơ thể mà còn hỗ trợ hệ tiêu hóa, tăng cường sức đề kháng, đồng thời giúp thư giãn tinh thần, giảm stress hiệu quả.
Một số bài thuốc từ lá tía tô theo Đông Y
Chữa cảm lạnh
Khi bị cảm lạnh, lá tía tô là một bài thuốc dân gian rất hiệu quả. Bạn có thể sắc lá tía tô với gừng và cam thảo để làm nước uống ấm.
Thành phần của lá tía tô có tác dụng kháng viêm, gừng giúp làm ấm cơ thể, còn cam thảo có công dụng làm dịu cổ họng, giúp giảm các triệu chứng sổ mũi, nhức đầu, cảm lạnh một cách nhanh chóng. Uống đều đặn từ 2-3 lần mỗi ngày để đạt hiệu quả tốt nhất.
Giải cảm
Để giải cảm nhanh chóng, lá tía tô có thể nấu cùng hành, gừng và uống khi còn nóng. Hỗn hợp này giúp cơ thể tiết mồ hôi, đào thải độc tố, giúp làm giảm cảm giác ớn lạnh, mệt mỏi. Ngoài ra, bạn có thể dùng lá tía tô để xông hơi.
Nấu lá tía tô với nước, thêm một ít gừng và sả rồi xông hơi cơ thể. Hơi nước nóng từ tía tô sẽ giúp mở lỗ chân lông, đẩy độc tố ra ngoài, giúp cơ thể cảm thấy nhẹ nhàng, dễ chịu hơn.
Chữa đau bụng, đầy hơi
Lá tía tô tươi có thể giã lấy nước uống để làm giảm các triệu chứng đầy hơi, khó tiêu. Khi bạn cảm thấy bụng khó chịu, đầy hơi hoặc đau nhẹ, lấy một nắm lá tía tô tươi, rửa sạch và giã nát để lấy nước cốt uống.
Hợp chất chống viêm và hỗ trợ tiêu hóa trong lá tía tô sẽ giúp giảm các triệu chứng này nhanh chóng, cải thiện quá trình tiêu hóa và làm giảm cơn đau.
Chữa ho, tức thở
Khi bị ho hoặc cảm thấy khó thở, bạn có thể sử dụng lá tía tô hấp cùng mật ong. Lấy một nắm lá tía tô, rửa sạch, cho vào hấp cách thủy cùng mật ong. Uống khi còn ấm sẽ giúp làm dịu cổ họng, giảm các cơn ho và giúp thông thoáng đường hô hấp.
Mật ong có tính kháng khuẩn kết hợp với lá tía tô sẽ giúp giảm kích thích ở cổ họng và giảm các triệu chứng ho nhanh chóng. Uống 2-3 lần mỗi ngày để đạt hiệu quả tốt nhất.
Các món ăn ngon từ lá tía tô
Lá tía tô không chỉ là gia vị, mà còn là linh hồn của nhiều món ăn Việt Nam. Cùng khám phá hương vị đặc biệt của các món ngon từ lá tía tô nhé!
- Ếch xào lá lốt: Món ăn đậm đà hương vị đồng quê với thịt ếch dai ngọt, quyện cùng lá lốt thơm nồng và lá tía tô tươi mát.
- Thịt nai hấp lá tía tô: Sự kết hợp hoàn hảo giữa thịt nai mềm ngọt, thơm lừng của lá tía tô và các loại gia vị tạo nên món ăn bổ dưỡng và hấp dẫn.
- Canh ốc lá tía tô: Vị chua thanh của ốc hòa quyện cùng vị cay nồng của ớt và hương thơm của lá tía tô tạo nên một bát canh ấm lòng ngày mưa.
- Nước lá tía tô: Đơn giản nhưng không kém phần thơm ngon, uống nước lá tía tô không chỉ giải nhiệt mà còn có nhiều công dụng tốt cho sức khỏe.
Những lưu ý khi sử dụng tía tô
Tuy tía tô có công dụng tốt đến sức khỏe nhưng bạn cũng nên lưu ý hơn trong cách sử dụng loại rau này, như:
- Tránh sử dụng lá tía tô khi đang bị tiêu chảy: Vì tía tô có công dụng tốt cho hệ tiêu hóa nên sẽ làm tình trạng tiêu chảy có thể nặng hơn.
- Có thể gây dị ứng đối với một số người: Không chỉ việc ăn tía tô mà nhất là việc sử dụng tinh dầu tía tô cũng có thể gây dị ứng với một số người. Vì thế, bạn nên thoa một lượng nhỏ trên da tay để xem phản ứng da ra sao trước khi dùng tinh dầu hoặc ăn lá tía tô.
- Tránh tiếp xúc ánh nắng mặt trời: Khi sử dụng tinh dầu tía tô trên da sau ít nhất 1 tiếng, thì bạn mới có thể tiếp xúc với ánh nắng mặt trời.
- Tránh lạm dụng tía tô trong việc hỗ trợ sức khỏe và cải thiện nhan sắc: Việc lạm dụng tía tô dưới bất kì hình thức nào cũng đều gây ra tác dụng phụ như: làm tăng việc đổ mồ hôi, tăng huyết áp,… và nhất là những người đang có vấn đề về sức khỏe thì nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng.
Xem thêm:
- Lá ớt là gì, có ăn được không, có tác dụng gì? 8 tác dụng của lá ớt
- Ăn hành lá có tác dụng gì? 9 tác dụng của hành lá bạn nên biết
- Lá sen có tác dụng gì? Những người không nên uống nước là sen?
Lá tía tô không chỉ là một loại rau thơm mà còn là một thảo dược tuyệt vời, mang lại nhiều lợi ích sức khỏe đáng kể. Tuy nhiên, bạn cần lưu ý khi sử dụng để tránh các tác dụng phụ. Hãy tận dụng tối đa công dụng của lá tía tô nhưng vẫn nên tham khảo ý kiến bác sĩ nếu có bất kỳ tình trạng sức khỏe nào.
Nguồn tham khảo:
